Jak powstawały Gorce i Pieniny oraz czym się różnią?
Napisane 25.02.2022 przez Aleksander
Tagi: gorce, pieniny, podhale, góry, deszcz, śnieg, opady, temperatura, turystyka, wakacje, trekking, wulkan, lubań, jezioro-czorsztyńskie, zamek-niedzica, czorsztyn, kluszkowce, downhill, freeride, bike-park, rowery,
Kiedy najlepiej wybrać się w Gorce i Pieniny? Którą porę roku wybrać i na jakie temperatury i opady się przyszykować? Opowiemy dzisiaj także o tym jak powstawały Gorce i Pieniny.
Gorce, jak całe niemal Karpaty, zbudowane są z kompleksu skał, zwanego fliszem karpackim. Kompleks ten składa się z ławie piaskowców poprzekładanych warstwami łupków lub zlepieńców. Ławice zapadają głównie ku południowi, a grubość warstw jest zmienna: od kilku centymetrów do paru metrów, z rzadkich skamieniałości geologowie odczytują wiek utworów: kreda i trzeciorzęd. Pokłady fliszu powstały na dnie mórz z naniesionych od lądu osadów. Po osadzeniu uległy sfałdowaniu, a w drugiej połowie trzeciorzędu, równocześnie z Tatrami, wynurzyły się z wód. Ponieważ rów nowotarski dźwigał się wolniej niż Gorce i Tatry, tworzy zapadlinę śródgórską. Dno zapadliny wymościły nanosy rzeczne i torfowiska. Podczas fałdowań ławice piaskowca zostały strzaskane, a w pęknięciach powstały żyły białego kalcytu, widoczne nieraz w odłamkach. Gdzieś w głębi ziemi występują związki chemiczne, dające znać o sobie za pośrednictwem źródeł mineralnych. Najliczniejsze są w Gorcach źródła siarkowe. Skałę obcą na naszym terenie stanowi andezyt Wdżaru Kłuszkowskiego i krośnickiej Sołtysiej Góry. Jest on pochodzenia wulkanicznego. Na powierzchnię wypłynął w postaci lawy po sfałdowaniu fliszowego podłoża. "Korzeniami" nie sięga głęboko. Sfałdowanie fliszu zdecydowało w dużej mierze o obecnej rzeźbie i krajobrazie Gorców. Wody płynące wcięły się w powstałe obniżenia i pasy bardziej miękkich skał, drążąc doliny. Wszelkie wyniosłości pasma (np. elewacja Turbacza) związane są z występowaniem twardych piaskowców, przełęcze z podatnymi na wietrzenie łupkami. Elementy najtrwalsze ostały się w postaci ambon i baszt skalnych. Formy te są w Gorcach wcale liczne największe nagromadzenie mamy na północnych stokach Kudłonia (grzbiet Figurek i Kopy). W epoce lodowej pasmo pokrywała tundra. Pięknie zachowane szczątki roślinności tundrowej odkopano pod Krościenkiem, dębik ośmiopłatkowy, spotykany dziś na halach tatrzańskich, jest jej głównym składnikiem. Gorce zlodowaceniu nie uległy (Babia Góra i Pilsko - tak), a głównymi świadkami zmian klimatycznych związanych z tym kataklizmem są terasy towarzyszące rzekom. Terasa górna (koło Mszany) pochodzi, zdaniem M. Klimaszewskiego, z okresu maksymalnego zlodowacenia. Środkowa (koło Rabki 7-8 m) z przedostatniego, dolna (koło Mszany 3 m) - z ostatniego. Rezultatem polodowcowego Wietrzenia są rumowiska na szczytach (Gorc, Bukowina) i grzbietach (Biała Skała, Skalnisty Gronik). Wzdłuż potoków wytworzyły się w tym okresie niskie (ok. 1 m) terasy łęgowe, a na spłaszczeniach gór torfiaste młaki (Kiczora). Także nieliczne jaskinie gorczańskie są niechybnie dziełem ruchów tektonicznych ostatnich tysiącleci. Świeżo wygląda zwłaszcza Wietrzna Dziura. Wiedza o klimacie Gorców pozostawia wiele do życzenia. Odczuwa się przykry brak wieloletnich cyklów obserwacyjnych oraz notowań z wnętrza pasma. Garść danych z Turbacza odnosi się głównie do opadów. Najpełniej znany jest klimat Rabki (prace Cz. Trybowskiego). Wiosna w Gorcach jest późna, lato krótkie, jesień długa, pogodna i ciepła. Najpiękniejszy w Gorcach bywa wrzesień. Średnia temperatura roczna pasma jest niewysoka: Nowy Targ 6°, Turbacz ok. 2°. Najchłodniejszy jest styczeń, najcieplejszy lipiec. U podnóża pasma najwyższe temperatury przekraczają 30°, w zimie temperatura rzadko spada poniżej 30°. Zbocza dosłoneczne są uprzywilejowane termicznie. Opinię najcieplejszych zakątków mają stoki Twarogów i Marszałka. Częstym zjawiskiem są w Gorcach wiosenne i jesienne przymrozki, szkodliwe zwłaszcza dla roślin. Ciśnienie atmosferyczne wzrasta ku zimie. Usłonecznienie jest najsilniejsze na przełomie wiosny i lata, najsłabsze w miesiącach zimowych. Najmniej chmur ma wrzesień. Wiatry przeważnie zachodnie i północno-zachodnie, zaznacza się też działanie wiatrów halnych. Jesienią w dolinach rzek błądzą mgły przyziemne, zimą leży nad Podhalem warstwa niskich kumulusów (700-900 m), tzw. morza chmur, ponad które wzbijają się Tatry. Okresem największych opadów jest lato (40%) z maksimum w lipcu. Najmniej, bo tylko 15% opadów przypada na zimę (minimum w grudniu). Zachodnia część Gorców jest wilgotniejsza niż południowa. Najniższe opady ma pas Maniowy - Czorsztyn, ocieniony przez góry przed deszczonośnymi północno-zachodnimi wiatrami. Średnia roczna dla Klikuszowej wynosi 960 mm, dla Rabki 876 mm. Ochotnica ma tylko 790 mm. Ilość opadów rośnie z wysokością. Dla Turbacza notuje się średnią 1160 mm. W lecie 1931 zaobserwowano tu aż 27 wielkich ulew, związanych zazwyczaj z burzami. W okresie powodzi 1948 r. na Kowańcu zanotowano opad dzienny w wysokości 106 mm! W Nowym Targu 25% opadu ma postać śniegu. Pokrywa śnieżna zaczyna się tworzyć od końca października. W lutym osiąga maksymalną grubość (rów nowotarski 25 cm, Rabka średnio 22 cm). Od końca marca zanika stopniowo, przy czym koło Nowego Targu utrzymuje się dwa tygodnie dłużej niż w okolicach Rabki.O mnie
Aleksander
Turystyka to moje hobby i praca zawodowa, od 7 lat prowadzę bazy noclegowe nad morzem i w górach, pośredniczę w rezerwacji miejsc oraz organizuje fakultatywne wycieczki turystyczne po całej Polsce. W wolnych chwilach wspinam się na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej a wieczorami oglądam przez teleskop galaktyki i mgławice. Na blogu opisuje ciekawe atrakcje turystyczne oraz dziele się swoim doświadczeniem z zakresu szeroko pojętej turystyki.
| Poprzedni artykuł: | Nadmorskie krajobrazy w Polsce |
| Następny artykuł: | Zalety przyczepy kempingowej na wakacjach |